جنگ های صدر اسلام

در فرهنگ قرآن، جنگ و جهاد به منظور اقامه حق و دفع باطل، بار ارزشی مثبتی دارد. جنگ های صدر اسلام شامل موارد مختلفی است؛ جنگ های زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) که خود شامل غزوات و سرایا است؛ و جنگ های زمان خلفای راشدین که بیشتر مربوط به مسئله ارتداد و فتوحات است.

حکمت جنگ‌های پیامبر اسلام

ممکن است این سؤال به ذهن آید که: چرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با این که «رحمة للعالمین» است با دشمنانش به جنگ پرداخت؟

پاسخ این است که: وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دعوت خود را مطرح کرد و مردم را به توحید و خداپرستی و اجتناب از شرک فراخواند، به طور طبیعی مردم به دو گروه تقسیم شدند: عده‌ای دعوتش را پذیرفتند و مسلمان شدند و عده‌ای دعوتش را رد کرده، در برابرش صف کشیدند و به عناد و دشمنی پرداختند.

وقتی هدف‌ها و راه‌ها از هم جدا شوند، امید بازگشت و رجوع از بین می‌رود و راه وحدت و هماهنگی بسته ‌می‌شود. اسلام مکتبی زنده و جهانی است که اصلاح نظامات اجتماعی و اقتصادی دنیا را به شیوه خاصی دنبال می‌کند. اسلام مانند مکاتب دیگر در چارچوب جامعه و نژاد محصور نیست؛ بلکه برای عموم جهانیان است و مسلمانان به پیروی از تعالیم اسلام، وظیفه دارند در راه نجات توده‌های محروم و ستمدیده، استقرار صلح و عدالت و آشنا شدن مردم جهان با برنامه‌های زندگی بکوشند. مجاهدین اسلام در صدد آن نیستند که از راه جهاد، دست به کشورگشایی بزنند و یا حکومتی را سرنگون و حکومتی مثل آن یا بدتر از آن را ایجاد کنند؛ بلکه جهاد، تلاش بشر دوستانه و بی‌شائبه‌ای است که در راه خدا و تکامل انسان‌ها و نجات توده‌های ضعیف انجام می‌یابد تا فتنه‌ها زدوده و صلح عمومی برقرار شود: «وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَتَکونَ فِتْنَةٌ»؛ و با آنها پیکار کنید تا فتنه (بت پرستی و سلب آزادی از مردم) باقی نماند.

فطرت انسان حکم می‌کند که علف‌های هرزه و عضوهای فاسد اجتماع باید قطع شود تا زمینه برای نجات و سعادت توده‌های محروم فراهم آید. در آیین اسلام، جنگ به عنوان یک هدف مطرح نیست؛ بلکه «جهاد» برای جلوگیری از تجاوزها و ستمگری‌ها و نیز باز شدن راه برای سعادت انسان‌های شایسته، آخرین وسیله است. قرآن در این باره می‌فرماید: «وَلَوْلاَ دَفْعُ اللّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَّفَسَدَتِ الأَرْضُ...»؛ اگر خدا برخی از مردم را به وسیله برخی دیگر دفع نمی‌کرد، زمین تباه و فاسد می‌شد.

پس در بینش اسلامی، «جهاد» به منظور از بین بردن فساد و تباهی و محو مفسدان تشریع شده است؛ آنها که بر سر راه سعادت انسان‌های بی‌شماری نشسته و اجازه پیروی از حق را به آنها نمی‌دهند. همان گونه که جرّاح، عضو فاسد بدن را قطع می‌کند تا بیماری به سایر اعضا سرایت نکند، پیامبر نیز به دستور خدا مأموریت دارد تا با طاغوت‌هایی که بر سر راه دعوت اسلامی، مانع ایجاد کرده‌اند و نمی‌گذارند عقاید حقّه توحیدی گسترش یابد، مبارزه کند و زنجیر بردگی و بندگی را از دست و پای مردم بی‌شمار باز کند و آنها بتوانند راه خود را با آزادی عمل طی کنند.

نظر خاورشناسان درباره جنگهای پیامبر:

گوستاولوبون، دانشمند فرانسوی می‌گوید: پیشرفت سریع قرآن موجب شد تا مورخانی که با اسلام دشمنی می‌ورزند، این پیشرفت را معلول دو چیز بدانند: یکی، آزادی‌هایی که در این دین موجود است و دیگر زور شمشیر. ولی باید دانست که این نسبت‌های ناروا پایه و اساس صحیحی ندارد؛ زیرا هر کسی قرآن را بخواند به خوبی می‌بیند که همان سخت‌گیری‌هایی که در ادیان دیگر دیده شده، در این دین نیز موجود است و موضوع تعدد زوجات نیز برای ملت‌های مسلمانی که پیش از ظهور اسلام در میان آنها رایج بوده است، چیز تازه‌ای نبود تا موجب جلب نظر آنان به این دین و پذیرش آن شود. اما این که آزادی عمل در اسلام باعث جذب پیروان اسلام شده، دانشمند نامی؛ مسیو «بیل» چندین سال قبل از این به خوبی به آن پاسخ داده است. وی پس از این که ثابت کرده که آنچه پیغمبر اسلام بدان دستور داده و پیروان خود را پایبند کرده (مانند: روزه، جلوگیری از باده‌گساری و دیگر دستورهای اخلاقی)، به مراتب سخت‌تر از دستورهای عیسویان است. وی آن‌گاه چنین گفته است: با این حال، کمال اشتباه و نادانی است اگر کسی بپندارد که پیشرفت برق‌آسا و سریع اسلام در اطراف جهان، بدین جهت بوده که اسلام کارهای دشوار و رفتار نیک را از دوش پیروان خود برداشته و به آنها در انجام کارهای زشت، آزادی عمل داده است. مسیو «هوتینجر» فهرست کاملی از اخلاق کریمه و آداب پسندیده‌ای را که در دین اسلام موجود است، تدوین نموده است و صرف نظر از طرفداری از اسلام، به راستی این فهرست شامل آخرین دستورهایی است که می‌توان برای تهذیب اخلاق و جلوگیری از رفتارهای ناپسند یک انسان، تدوین کرد.

گوستاولوبون سپس می‌افزاید: خواننده محترم در فصل آینده، ضمن بحث کشورگشایی‌های عرب و علل پیشرفت آنها، بدین مطلب پی‌ خواهد برد که زور شمشیر نیز موجب پیشرفت قرآن نگشت؛ زیر رسم اعراب این بود که هر کجا را فتح می‌کردند، مردم آنجا را در دین خود آزاد می‌گذاردند و این که مردم مسیحی از دین خود دست برمی‌داشتند و به دین اسلام می‌گرویدند و زبان عرب را بر زبان مادری خود ترجیح می‌دادند، بدان جهت بود که مسیحیان عدل و دادی را که در عرب‌های فاتح می‌دیدند، مانند آن را از زمامداران پیشین خود ندیده بودند. سادگی و سهولتی که آنها در دین اسلام مشاهده می‌نمودند و نظیرش را در کیش قبلی سراغ نداشتند، باعث گرایش آنها به اسلام شد. تاریخ، این مطلب را ثابت کرده که ادیان به زور شمشیر پیشرفت نکرده‌اند. روزی که نصارا، اندلس را فتح کردند، عرب‌های آن سرزمین کشته شدن و آوارگی را بر ترک دین خود ترجیح دادند و به هیچ وجه زیر بار مذهب دیگری نرفتند.

باری، قرآن به وسیله شمشیر پیشرفت نکرده، بلکه تنها به وسیله دعوت و تبلیغ بود. همین تبلیغ بود که ملت‌های ترک و مغول با این که اعراب را مغلوب کرده بودند، اما آنان را مسلمان کرد. عرب فقط از هندوستان عبور کرد، اما چنان اسلام در آن گسترش یافت که هم اکنون بیش از پنجاه میلیون مسلمان در این مملکت وجود دارد. این در حالی است که انگلستان هنگامی که هند مستعمره آن بود، با وسایل بسیار مجهز و فرستادن کشیش به تبلیغ مذهب مسیح پرداخت؛ ولی روز به روز بر تعداد مسلمانان این سرزمین افزوده شد. همچنین در مملکت پهناور چین که عرب حتی به یک وجب از زمین آن حمله نبرد، پیشرفت قرآن کمتر از هندوستان نبود؛ ولی اسلام با چنان سرعتی در این سرزمین پیشرفت کرد که متجاوز از بیست میلیون مسلمان دارد.

جنگ‌های زمان رسول خدا

جنگ های زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خود شامل: غزوات و سرایا است. با این توضیح که در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، نبردهای مسلمانان به دو قسمت تقسیم می شد:

• جهادهایی که خود رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در آنها شرکت می کردند که به آنها غزوه می گفتند و تعداد آنها را ۲۶ یا ۲۷ عدد نوشته اند.
• جهادهایی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، خود شخصاً در آنها شرکت ننموده، بلکه یکی از اصحاب خود را فرمانده سپاه می کردند، که به آنها سریه می گویند و تعداد آنها به روایت سیره ابن اسحاق، ۳۵ سریه است.

غزوات رسول خدا (صلی الله علیه و آله):

جنگ‌های زمان خلفای نخستین

در زمان خلفای نخستین سه نوع نبرد وجود دارد:

• جنگ های ردّه یا جنگ های ارتداد: پس از رحلت رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، عده ای ادعای نبوت کردند که از مهم ترین آنها می توان به اسود عنسی در یمن، طلیحه بن خويلد اسدى و ياران او از غطفان، عيينة بن حصن فزارى، مسیلمه کذاب در يمامه و سجاح دختر حارث تميمى كه بعدا با مسيلمه ازدواج كرد، اشاره نمود. به این مدعیان دروغین «متنبّیان» صدر اسلام می گویند. سخت ترین نبرد مسلمانان در جنگ های رده در یمامه صورت گرفت. در این نبرد تعداد هزار دویست مسلمان به شهادت رسیدند که هفتصد نفر آنها حافظ قرآن بودند.
• فتوحات: به نبردهایی گفته می شود که برای فتح سرزمین های جدید صورت می گرفت. مانند: جنگ قادسیه، جنگ یرموک و ... اشاره کرد. که مهم ترین آنها در زمان خیلفه دوم عمر بن خطاب رخ داد.
• جنگ هایی که بین مسلمانان صورت گرفت و تمام آنها در زمان امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب رخ داد و دلیل آنها این بود که بعضی مسلمانان نمی توانستند عدالت امیرالمؤمنین را تحمل کنند. این جنگ ها عبارت اند از: جنگ جمل، جنگ صفین و جنگ نهروان.

مهمترین جنگ‌ها در زمان خلفای نخستین:

پانویس

منابع

• "تاريخ پيامبر اسلام‌"، محمد ابراهيم آيتى‌، دانشگاه تهران‌، ۱۳۷۸.
• "شيوه‌های كافران در مبارزه با پيامبر اسلام"، پایگاه مرکز و معارف قرآن، احمد جعفری، بازیابی: ۱۹ دی ماه ۱۳۹۱.